Jak opowiadać historie: „Dogonić życie” – reportaż Ireny Piłatowskiej

Opublikowane przez Hanna Bogoryja-Zakrzewska w dniu 24 grudnia 201724 grudnia 2017

Z opowiadaniem może być tak jak ze szlachetnym kamieniem. Jeśli kamień jest ciekawy, na pewno spodoba się bez żadnych dodatkowych ozdób. Ale jeśli zostanie dodatkowo szlachetnie oprawiony, wzbudzi zachwyt i stanie się małym dziełem sztuki. Podobnie może być z materią słowa. Udowodnię to na przykładzie reportażu Ireny Piłatowskiej w którym znajduje się przepiękna scena wigilijna. W sam raz do posłuchania w czasie Świąt.

Reportaż – malowanie dźwiękiem

Irena Piłatowska, to nie tylko znakomita reportażystka, ale także autorka, która tworzy radiowe dzieła sztuki. Rewelacyjnie maluje dźwiękiem. Chciałabym poprosić was o pewien wysiłek, abyście lepiej zrozumieli na czym polega to malowanie. Posłuchajcie reportażu „Dogonić życie” dwukrotnie. Za pierwszym razem zapewne skoncentrujecie się tylko na śledzeniu słów bohatera i akcji, a wtedy wiele ważnych rzeczy wam umknie.

Zwróćcie uwagę na to, że bohater ma niezwykle charakterystyczny głos i mówi z naleciałościami gwary, co powoduje, że w naszych głowach od razu rodzi się jego obraz, warszawskiego cwaniaczka. Od początku czujemy, że jest to człowiek , który z niejednego pieca jadł chleb. Szybko potwierdza się, że był dzieckiem ulicy. Tym bardziej zaskakują nas potem jego rozliczne talenty i zawody: biegacza, masażysty, karykaturzysty, księgarza, rikszarza. Ważne jest to, jak dowiadujemy się o tych zajęciach. Nie poprzez wyliczankę bohatera o tym, co robił w swoim życiu. Wprowadzają nas w to sceny:

Biegacz – słyszymy najpierw oddechy

Masażysta – dowiadujemy się kim jest, podczas rozmowy w gabinecie z pacjentką

Karykaturzysta – jesteśmy świadkami rozmowy ze znajomymi

Ojciec – słyszymy rozmowę z dziećmi

Rikszarz – w ten świat wprowadza nas dźwięk rikszy

Każda z tych scen odsłania kolejny etap jego życia, jednocześnie wzbogaca naszą wiedzę o tym, co przeżył i jakim jest człowiekiem. Otwierają się przed nami kolejne drzwi (nowe elementy historii życia bohatera).

Rytm reportażu

Bardzo dobry jest też rytm reportażu. Z zegarkiem w ręku posłuchajcie tych scen i rozpiszcie sobie czas ich trwania, a wtedy zobaczycie, jak budowany jest ten rytm.

Warto pamiętać, iż uwagę słuchacza można przytrzymać tylko przez 2 min 30 sekund. Po tym czasie, jeśli nie pojawiają się nowe bodźce, (czyli na przykład sceny) jego koncentracja spada.

Zwróćcie też uwagę, że siłą reportażu jest nie tylko głos i sceny, ale i sposób opowiadania bohatera. On robi to tak, że możemy zobaczyć w naszej wyobraźni to, co się wydarzyło. Najpierw przywołuje obraz siebie w dzieciństwie, nie tylko kim był, ale jak wyglądał. A następnie opisuje sytuację w której poznał dziadka Lisieckiego. Takich historii, które mają jakąś akcję jest kilka: o wigilii, o kobiecie jeżdżącej z nim po Warszawie. Gdy tego słuchamy, jesteśmy ciekawi co będzie dalej, a dzięki obrazowemu opowiadaniu i użytym dźwiękom oraz muzyce przenosimy się w te miejsca, prawda?

Drugie słuchanie reportażu – na co zwracać uwagę?

A teraz posłuchajcie reportażu ponownie. Spróbujcie usłyszeć to,  jakimi środkami radiowymi budowana jest przestrzeń dźwiękowa. Mamy tu: muzykę, śpiew chłopca i głównego bohatera, dźwięk dorożki, oddechy, rytmiczne uderzenia dłonią podczas masażu, rikszę, auta…wymieniać mogłabym długo. Warto zastanowić się: co by się stało gdyby nie było tych dźwięków?  Na czym straciłaby ta opowieść? Jakie role pełni ta materia?

• przenosi nas w czasie
• dynamizuje lub wprost przeciwnie, zwalnia akcję pozwalając na kontemplowanie słów, emocji.
• muzyka nie jest tylko łącznikiem między poszczególnymi zdarzeniami, ale jest odautorskim komentarzem

Muzykę do tego reportażu napisał specjalnie Marcin Błażewicz, a zrealizował Andrzej Brzoska.

Irena Piłatowska mogłaby nagrać bohatera w domu, ewentualnie przejść się z nim po ulicy, towarzyszyć przy masażu. Tymczasem sprawiła, że słowo i dźwięk mają równoważne znaczenia, dzięki czemu historia zyskuje głębie i staje się filmem bez obrazu. Mamy czas zatopić się w tej historii, przeżyć ją emocjonalnie. Staje się też uniwersalną opowieścią o życiu, przyjaźni, znaczeniu dobra.

Pamiętajmy:

• gdy mamy bohatera, zastanówmy się po co chcemy opowiedzieć historię, jaki jest jej cel
• nagrajmy/ opiszmy sceny, które wzbogacą opowieść
• nagrajmy/opiszmy dźwięki, które pozwolą słuchaczowi, zobaczyć i poczuć to, co myśmy zobaczyli, usłyszeli.
• złóżmy naszą opowieść tak, aby każdy jej element otwierał słowem i dźwiękiem nowe drzwi (historie) przed odbiorcą
• dążmy do uniwersalnego przesłania, a nie tylko „ tu i teraz”

Zwróćcie też uwagę na to, że nie wszystkie dźwięki są prosto z życia, realistyczne. Część z nich została specjalnie przekształcona, choćby w przepięknej scenie masażu. Dlaczego?  Możemy  o tym porozmawiać w komentarzach poniżej.

Hanna

Wszystkie wymienione wyżej reportaże można znaleźć na stronie www.polskieradio.pl/reportaz

Zachęcam też do polubienia na FB Studia Reportażu i Dokumentu PR