Jak prowadzić rozmowę, aby w głowie słuchacza powstawały obrazy?

Opublikowane przez Katarzyna Błaszczyk w dniu 29 maja 202329 maja 2023

Torba Reportera i Podcastera ma za sobą dwa warsztaty ze sztuki rozmowy. To one uzmysłowiły nam jak ważne jest, by opowieść zostawiała w słuchaczu nie słowa, ale konkretny obraz. Dlaczego? Bo to się zapamiętuje, to nas porusza, sprawia, że angażujemy się emocjonalnie. 

Jak nauczyć się rozmawiać z ludźmi?

Oto przykład z ostatnich warsztatów dla uczestników projektu organizowanego przez Bibliotekę Publiczną m.st. Warszawy w Dzielnicy Wesoła oraz Ośrodek Kultury w Wesołej. Warsztaty przygotowały uczestników do rozmowy z seniorem o zdjęciu jakiegoś miejsca, a właściwie o jego przeżyciach z tym miejscem związanych. Uczestnicy ćwiczyli to na własnych fotografiach.

Warsztaty w Bibliotece Publicznej w Wesołej

Najbardziej zapadła mi w pamięć opowieść Justyny przedstawiana przez Pawła, który wcielił się w rolę reportera. Na zdjęciu, które przygotowała Justyna widać małą kapliczkę. Ta kapliczka znajduje się w Ursusie, dziś otoczona jest przez blokowiska. Jednak 30 lat temu było tam tylko jedno, duże osiedle. W bloku w pomarańczowo- białe paski, mieszkała Justyna. Czwarte piętro bez windy, 36 metrów kwadratowych i pięcioosobowa rodzina. Tymczasem Justyna marzyła o psie…nie o małym piesku, tylko o wielkim owczarku niemieckim. 

• Dziecko, a gdzie Ty tego psa będziesz wyprowadzała?
• Jak to gdzie? Obok kapliczki – odpowiadała Justyna.

Kapliczka otoczona była wówczas polami wokół których ciągnęły się małe uliczki. Po kilku latach w domu pojawił się pies. Czarna suka Diana, rasy owczarek niemiecki. Justyna spędzała długie godziny chodząc z psem nieopodal kapliczki i była bardzo szczęśliwa. Czy teraz, oprócz kapliczki na zdjęciu widzicie oczami wyobraźni cień Justyny i jej psa? Ja tak.

Widzę też, jak zbiegają razem po schodach z czwartego piętra. I jak lokatorzy czwartego piętra, potykają się o wielkiego psa w 36 metrowym mieszkaniu (tego nie było w opowieści, ale czasem wystarczą słowa, jakieś informacje, by w naszych głowach powstał obraz). 

Kapliczka w Ursusie. Zdjęcie pochodzi z internetowego forum Ursusa. Autor nieznany.

Tak, jak powiedział Paweł Smoleński:

“Obrazy wypływają z pojedynczych słów i ze zdań, są ukryte między akapitami, nie tylko czytamy, ale też widzimy, czujemy, dotykamy, wąchamy.”

Jak pytać, by w głowie powstawały obrazy?

Niezależnie od tego, czy piszesz, nagrywasz, czy robisz wideo na pewno szukasz anegdot i ludzkich opowieści.  Niczego nie zapamiętujemy lepiej niż ciekawej historii drugiego człowieka.

Ludzie mówią deklaratywnie. Na przykład:

“W tym miejscu panowała dobra atmosfera?”

Tylko co to znaczy “dobra atmosfera”? Dla każdego może znaczyć coś innego, dlatego dobry reporter zawsze dopyta. Wymyśli taki sposób zadania pytania, by uzyskać opowieść, zamiast deklaracji. Jak to zrobić?

Przykład?

Rozmówca: W tym miejscu panowała dobra atmosfera.

Reporter: W jakim momencie odczuwałeś tę dobrą atmosferę najbardziej?

Na tak zadane pytanie nie da się odpowiedzieć deklaratywnie, konieczna jest refleksja, a także opowiedzenie chociaż krótkiej anegdoty.

Im bardziej szczegółowo tym lepiej. Na warsztatach kilkunastoletni uczestnik- Paweł zadał bardzo dobre, szczegółowe pytanie w odniesieniu właśnie do fotografii:

• Jaki moment podobał Ci się najbardziej w dniu, w którym zrobiono to zdjęcie?

Po tak postawionym pytaniu można dodatkowo dodać: “opowiedz mi o tym”. To zachęci rozmówcę do snucia opowieści, zamiast podawania suchych faktów.

Dlaczego warto zadawać pytania otwarte?

Najczęstszym błędem powielanym przez młodych, ale też doświadczonych reporterów jest zadawanie pytań zamkniętych, czyli takich, na które możemy odpowiedzieć tak lub nie. Nawet jeśli odpowiedź jest szersza, zazwyczaj nie jest opowieścią, a jedynie próbą lepszego przekonania reportera/podcastera np. do swoich argumentów. Tymczasem rolą reportera/podcastera jest słuchanie i zbieranie małych opowieści, z których potem tworzy większą historię, nie ważne czy w formie audio, wideo, czy pisaną. 

Uczestnicy naszych warsztatów w ramach projektu “Małe Ojczyzny” organizowanych przez Centrum Archiwistyki Społecznej mieli okazję w praktyce przekonać się, jak trudno jest pilnować siebie, by zadawać jak najmniej pytań zamkniętych. Odkrywali też, że szczególnie tworząc audio, trzeba uważać, by rozmówca odpowiadał pełnymi zdaniami, a przynajmniej w taki sposób, by później możliwy był montaż jego wypowiedzi, bez, tak zwanych, pytań pomocniczych (czyli tych, które stosujemy, by dopytać i docisnąć rozmówcę). 

Warsztaty w Centrum Archiwistyki Społecznej, foto: Agata Bujnowska

Jak wymyślać niebanalne pytania?

Dużo ciekawiej odpowiada się na ciekawe pytania. Takie, które niosą w sobie element zaskoczenia, skłaniają do refleksji.

Przykład:

Zamiast: “Gdzie ludzie w tej dzielnicy się spotkają?

“Gdzie w tej dzielnicy jest najlepsze miejsce do randkowania?”

Zamiast: “Co jest na tym czarno białym zdjęciu?”

“Gdyby to zdjęcie miało kolory, to jakie?”

Czasami odpowiedź na tak zadane pytanie może być metaforyczna i to też może być bardzo przydatne w tworzeniu, na przykład reportażu.

Metafory można także używać w pytaniach i jest to bardzo dobry sposób na uzyskanie refleksyjnej odpowiedzi.

Na przykład:

Zamiast: Jaka byłaś w szkole? (niebezpieczeństwo deklaracji typu: byłam dobrą uczennicą, pracowitą i sumienną)

Gdybyś miała siebie z czasów szkolnych porównać do jakiegoś zwierzęcia, rośliny, albo przedmiotu, to co by to było i dlaczego? 

Dobrych rozmów!

Katarzyna

Jeśli chcesz poznać tajniki sztuki rozmowy zapraszamy do zapoznania się z naszym ebookiem “Sztuka rozmowy w podcaście i nie tylko”.

https://torbareportera.pl/produkt/e-book-sztuka-rozmowy-i-nie-tylko/

Jeśli potrzebujesz interesujących warsztatów ze sztuki rozmowy i nie tylko:

https://torbareportera.pl/szkolenia-i-warsztaty/

Teraz pracujemy z uczestnikami programu Małe Ojczyzny Centrum Archiwistyki Społecznej. Pod naszym, oraz Karoliny Kuty- dokumentalistki, kierunkiem powstaną dwa podcasty narracyjne. To już druga edycja, w której jesteśmy mentorkami. Jeśli chcesz posłuchać poprzedniej edycji: https://open.spotify.com/show/1M6rm1QEmXOfb1tBcC6W46?si=02082ccebfcd4a6f